Topkapı Sarayı

Topkapı Sarayı, Fatih Sultan Mehmet tarafından 1460-1478 yılları arasında yaptırılmıştır, ardından gelen sultanlar ilave yapılar eklenerek bugünkü saray son halini almıştır. Topkapı Sarayına  uzun yıllar Beyazıt’taki önceki saraydan dolayı Sarây-ı Cedîd  (yeni saray) denilmiş, ardından giriş kapısında bulunan Top (Canon )tan dolayı Top Kapı Sarayı adı kullanılmaya başlanmıştır. Saray, Cumhuriyetin kuruluşuna kadar yönetim merkezi olmaya devam etmiştir. 1840’larda Dolmabahçe sarayı inşaatına başlanmış, Topkapı sarayının devlet protokolü gereklerini karşılamakta yetersiz kalması sonucu 1856 yılından sonra Dolmabahçe Sarayı yeni  yaşam ve yönetim merkezi olmuştur.

Topkapı Sarayı Nerede?

Topkapı Sarayı, İstanbul’un kalbi Sarayburnu, Sultanahmet meydanında yer alır. Marmara Denizi, İstanbul Boğazı ve Haliç arasında kalan yarımadanın kontrolu bulunduğu noktadan çok daha kolaydır. Aynı zamanda saray, İstanbul’un en görkemli yapısıdır. Sarayburnu’nda daha önce doğu Roma akropolü üzerindeki 700 dekar bir alana  kurulmuş olan Sarayı, Sultan Abdülmecid’e kadar dört yüz yıla yakın süreyle Osmanlı imparatorluğunun yaşam, idare ve eğitim merkezi olmuştur.

Topkapı Sarayı Müzesi

Topkapı Sarayı, 18. yüzyılın ortalarından itibaren idarenin Dolmabahçe Sarayı’na taşınması ile tali duruma düşen Topkapı Sarayı, tarihî önemini ve değerini hiç bir zaman yitirmemiştir. Cumhuriyetin kuruluşundan sonra, 1924 te müze hâline getirilen Topkapı Sarayı, Türkiye'nin ilk müzesidir.  Topkapı Sarayı müzesi bugün  350 dekar bir alan kaplamaktadır; Müze de bulunan yapılar, mimarisi, koleksiyonlar ve birbirinden değerli arşiv belgeleri ile dünyanın en büyük müze-sarayı sayılır

Topkapı Sarayı Mimari Yapısı

Bir şehir yapısı gibi planlanan Topkapı Sarayı büyük avluların çevresinde revaklar bulunmakta. Mutfak, Harem odaları, Sultan Suitleri, Kabul ve Arz odaları, saray avlularını sarmaktadır. Diğer Osmanlı sarayları benzer özellikler taşımaktadırlar. Neredeyse bütün yapılar, tek katlı, yüksek kubbeli ve taş kullanılarak yapılmış yapılardır. Sadece konut olarak kullanılan yapılarda, ahşap kullanılmış, kubbeler ise kurşun ile kaplanmıştır.Konut olarak kullanılan yapılar çoğunlukla taş ve malzemelerden oluşmuş nadiren ahşap kullanılmıştır. İç bölümler ve bahçeler de sebil, havuz, fıskiye gibi detaylar görülmek olup, Sarayın su ihtiyacı için birden fazla sarnıç yaptırılmıştır.

Topkapı Saray Kısımları

Topkapı Sarayı temel olarak dört bölümden meydana gelmektedir. Özel yaşam alanı (Harem) Eğitim alanı (Enderûn)  Hizmet alanı (Bîrun), İdare alanı (Dîvân-ı Hümâyun). Sarayın,ana giriş kapısı Bâb-ı Hümâyun ve diğer iki kapısı: Demir Kapısı ve Otluk Kapısı bulunmaktadır,  yanı sıra hizmet için kullanılan beş adet kapı daha  bulunmaktadır. Ana kapı (Bâb-ı Hümâyun),  üstünde Ali b. Yahyâ es-Sûfî imzası vardır. Diğer kapı Bâbüsselâm, Bâbüssaâde kapılarıdır. Topkapı Sarayı birbirine geçişli dört avlu dan oluşmaktadır. Bâb-ı Hümâyun (Ana kapı) dan ilk girişte Alay Meydanı olarak da bilinir,  bu ilk avluda Aya İrini Kilisesi, Odun Ambarı, Fırın, Darphane, Hastane ve Hasırcılar Ocağı bulunuyordu.

İkinci Avlu

İkinci avlu da yönetiminin  yer aldığı Divan Meydanı (Adalet Meydanı) ’dır. (Kubbealtı) Divan-ı Hümâyûn Hazinesinin de yer aldığı bu avluda divan toplantılar yapılır dı. Bu avluda ayrıca Adalet Kulesi, hemen yanında ise Zülüflü Baltacılar Koğuşu, Harem Dairesi girişi ve Has Ahırlar bulunur.

Üçüncü Avlu

Üçüncü avlu da Enderûn Avlusu olarak da bilinmektedir. Burada Sultan’a ait Arz Odası, Zülüflü Baltacılar Koğuşu, Doğancılar Koğuşu (Şahinciler), Enderûn Hazinesi ve Has Oda (Mukaddes Emanetler Dairesi) yer almaktadır. Bâbüssaâde’den sonra sağ üst tarafta Fâtih Köşkü adı ile hazine odası vardır. Bir dönem Has Oda olarak kullanılan Harem bölümünün yanında dört kubbeli kısım bulunmakta, Kutsal emanetlerin getirilmesinden sonra burası  Hırka-i Saâdet Dairesi olmuştur..

Son Avlu

Son avluda da sultanlara ait köşkler ve asma bahçeleri yer alır. Burada en seçkin örnekler İftariye Kameriyesi, Bağdat ve Revan Köşkleri ile bulunur. 18. yüzyılda ahşaptan inşa edilen Sofa Köşkü ise Lâle Bahçesine bitişiktir.  Bu köşkün duvarların da Osmanlı şairi Hâkânî Mehmed Bey’in beyitleri yazılıdır. Sarayın ana kısmı içinde yer alan köşkte nadiren elçi ve devlet adamları da kabul edilmiştir. Köşkün bir bölümü bir dönem saray eczanesi olarak kullanılmıştır. Dördüncü avluda ise saraya ait son yapılar olan Mecidiye Köşkü ve Esvab Odası görülür.

Topkapı Sarayı, Millî Saraylar İdaresi Başkanlığı’ idaresindedir.

Topkapı Sarayında Padişah dairesi olan bu yapı, Fatih Sultan Mehmed döneminde Özel Oda olarak yaptırılmıştır. Sultanlara adanmış özel bölüm  17. yüzyılın ortalarına kadar harem dairesi (eğlence kısmı) olarak kullanılmış . Bu bölümde Yeni padişah, cülus töreninden önce Özel Odada tahta oturur ve ilk tebrikleri kabul edilirdi. Has oda, Şadırvanlı sofa, Arzhane ve Destimal Odası olarak dört bölümden oluşmaktadır. 19. yüzyıldan beri Kutsal Emanetlere ayrılmış ve günümüzde hala Kutsal Emanetlerin sergi salonu olarak kullanılmaktadır. 27 Aralık 2007 tarihinde ziyarete açılan Kutsal Emanetler bölümünün şadırvanlı giriş holünde Tevbe Kapısı, Kabe yivleri gibi Kabe'ye ait kalıntılar, Arzhane'de Kabe anahtarları, Hz.Muhammed'e özel eşyalar: Hırka-i Saadet ve Sancak-ı Şerif', Kılıç, Yay, Sakal-ı Şerif ile İslam'ın Dört Halifesine ait silahlar bulunmaktadır. IV. Murad döneminde yaptırılan gümüş taht da burada sergilenmektedir. Destimal Odası'nda Hz. Musa'nın asası, Hz. Yahya'ya ait önemli emanetler bulunmaktadır.

Harem

Tabu ve yasak, haram anlamına gelen harem kelimesi, değişen toplumunda çok fazla kullanılmazsa ne kastedildiği anlaşılmaktadır. Harem, Osmanlı sarayında hanedanın yaşadığı aileye ait özel ve yasak yerdir. Harem bölümü, mimari açısından son derece önemli olup kullanıldığı dönemde bir üniversite görevi üstlenmiştir. 16. yüzyıl ve 19. yüzyıl dönemlerine ait saray mimarisi örnekleri içermektedir. Topkapı Saray Harem bölümün de yaklaşık 250 oda, hamam, cami, şifahane, ve  çamaşırhane bulunmaktadır. Hiyerarşik bir yapı içinde gelişen Harem, 1665 yılında çıkan yangında büyük ölçüde yanmıştır. Bugünkü Harem, yangın sonrası yenilemeler ve eklemeler ile şekillenmiştir.

Sultan Divanı

III. Murad Has Odası ile hamamlar arasında yer alan Sultan Divanı, boyutlarıyla Haremin en büyük mekanıdır. Haremin müzikli eğlencelerinin, toplantılarının, şenliklerinin ve diğer törenlerinin yapıldığı bu büyük salonda, harem halkının, padişahın tahta çıkışından sonra bağlılıklarını ve tebriklerini sundukları ve Osmanlı döneminde türbelere  tefriş törenleri yapıldığı bilinmektedir. Haremde çeşitli eğlencelere sahne olan bu mekanın farklı dönemlere ait farklı tarzlarda dekore edilmesi, yüzyıllar içinde değişen zevklerin bir araya geldiği etkileyici bir ortam oluşturmuştur. Saray da çıkan yangınından sonra divan da önemli bir onarım geçirmiştir. III. Osman döneminde (1754-1757) yenilenme ile  rokoko ağırlıklı bir şekil almıştır. Salonun giriş kapısındaki kitabede, III. Osman'ın bir adı var. Duvarlar yaldızlı ve boyalı ahşap kaplamalar ve mavi ve beyaz Avrupa çinileri ile kaplıdır ve duvarlara çeşmeler yapılmıştır

II. Murad Has Oda

Topkapı sarayı her nekadar Mimar Sinan tarafından tasarlanmamış isede 1578 yılında Üstad tarafından II. Murad Has Odası gibi yapılmış eklemeler vardır. Harem de doğal zeminin bitmesinden sonra yapılan bu büyük konak, kaideli bir yapı üzerine oturtulmuştur. Osmanlı mimarisinin önemli yapılarındandır. Mimar Sinan, alt kattaki payandalar arasına yerleştirdiği klasik görünümlü havuzda, yapının anlam ve formuna uygun olarak işlev ve dekor dengesini korumuştur. 

Sultan Hamamı 

Valide Sultan ve padişah için çifte hamam olarak yaptırılan bu hamamlar, III. Murad Has Odası'nın yapımından sonra 1580'li yıllarda yapılmıştır. Bu hamamlar, Osmanlı mimarisinde sıkça görülen çifte hamam tarzında inşa edilmiştir. Roma hamamlarında esinlendiği anlaşışlan, Hünkar ve Valide Sultan Hamamı'nın zeminin altında da devam etmekte ve bu yapıların ortak ısıtma sistemini oluşturmaktadır.

 III. Ahmet Odası

Osmanlı da Lale Devri olarak anılan bu eğlenceli bir dönem de III. Ahmed,  Osmanlı süsleme sanatlarında yeni bir üslubun en parlak dönemini (1703-1730) yaptırdığı  Saray Haremindeki bu küçük odasına da yansıtmıştır. Bu yeni natüralist üslup, dönemin tüm mimari eserlerine kalem işi, alçı veya mermer kabartma olarak yansımıştır. Padişahın saray hareminde yaptırdığı bu odanın duvarları da yan yana dizilmiş çiçeklerle dolu vazolar veya meyvelerle dolu tabaklarla süslenmiştir. Duvarlarındaki çiçek ve meyvelerle dolu tabaklar nedeniyle odaya Yemek Odası da deniyordu. Dönemin yeni dekorasyon zevkini yansıtan bu odada ünlü ve yetenekli hattat Sultan III. Ahmed olağanüstü kaligrafisini yansıtmıştır.

Çifte Köşkler

III. Murad Has Odası girişinin Mabeyn Taşı tarafında çıkıntı yapacak şekilde yapılmış olan bu köşkler iç içe iki odadan oluşmaktadır. Dıştan çinilerle kaplı olması ve sürekli bir saçakla çevrili olması, eş zamanlı bir yapı izlenimi vermektedir.  Ergin şehzadeler bir süreden sonra Haremin dışında yaşamaları gerekiyordu. 17. yüzyıl dan itibaren göreve gönderilmeyen şehzadeler, Harem'de Kara Ağalar (Hadım edilmiş Zenci Harem Görevlileri), kalfalar ve cariyelerle birlikte yaşıyorlardı.

Cinlerin Meşveret Yeri (Harem ve saray da bulunanların batıl inançlarına göre her gece cinler burada toplanır ve sohbet ederler, yapacakları işleri kararlaştırılır)  adı verilen revak üzerinde ve Mabeyn Taşlığı'na çıkma yapacak şekilde inşa edilen ilk oda, 17.yy. başlarında III. Mehmed (1596-1603) tarafından yaptırılmış olmalıdır. Kubbeli kasrı’nın sol tarafında yer alan kapıdan geçilerek girilen diğer oda büyük IV. Mehmed (1648-1687) tarafından yaptırılmıştır. Her iki odada renkli ahşap şirvanlar yapılarak ilginç bir iç mimari kompozisyon mevcuttur. Şehzâdegân Dairesi de denilen bu odaların özgün şekli ortaya çıkarması  için ahşap kısımlar kaldırılmış

Valide Sultan' Odası

Valide Sultan' Odası III. Murad'ın (1574-1599) Harem'deki yenileme ve genişletme faaliyetlerinin en önemli yapılarından biridir. Anneye verilen önem  saray hareminde padişahın baş kadını yerine Valide Sultan'ın ön plana çıkmasına neden olmuş ve Haremin asıl lideri Valide Sultan olmuştur.

Gözdeler Avlu/ Mabeyn 

Mabeyn diğer avlulardan farklı olarak önü açıktır. Üç tarafını çeşitli yapıları çevirir. Valide Sultan Dairesi yönünde Cinlerin Meşveret Yeri adında bir revak bulunmaktadır. Bu revağın üst katı Şehzadegan Dairesidir. Aynı doğrultuda taşlı zemin üzerinde Çifte Köşkler bulunmaktadır. Avlu zamanla asma bahçe şeklinde genişletilmiştir. Bu taşlık avlu baştan beri çok fazla doldurulmamış ve şehzadelerin kontrollü yaşamı için ayrılmıştı. Bu avlu I. Abdülhamid'in (1774-1789) Altınyol ve I. Selim Kulesine Gözdeler Dairesinin yaptırmasından sonra kadınlara da açılmıştır. Padişahlar, hamamın Haliç cephesi ve Valide Sultan Dairesinin çevresine kendi özel dairelerini yaptırdılar. Padişahların kimi zaman selamlık, kimi zaman haremde yaşadıkları anlaşılmaktadır.

Kara Ağalar Ocağı

Topkapı Sarayı'ndaki Kara Ağalar Ocağı, Enderûn Avlusundaki koğuşlar gibi bir eğitim yeriydi. Bu ağaların başlıca görevleri, Haremin kapılarında nöbet tutmak, giriş çıkışları kontrol etmek ve dışarıdan kimseyi içeri almamak.

Kara Ağalar bölümüne Divan Meydanı'ndan açılan arabalar kapısı'ndan girilir. 1587 tarihli ve Sultan III.Murad'ın (1574-1595) adını taşıyan bir kitabesi vardır. Bu kapıdan Dolaplı Kubbe ve Şadırvanlı Sofa denilen gözetleme istasyonundan Kara Ağalar Avlusuna ulaşılır. Sistemin tüm yapı larının yer aldığı bu dar ve uzun avlu taşlarla kaplı olduğu için taş avlu deniyor. Taşlı zeminin ortasında bir uçtan diğer uca uzanan bulvar taşlı bu yol,  girişten başlar ve Saltanat denilen Ocaklı Sofa'nın kapısının önündeki Dağ Taşı'na kadar devam eder. Sultan bu yoldan at sırtında geçerdi. Kara Ağaların Avlusunda yaşamları için gerekli tüm yapılar bulunmaktadır. Girişin sol tarafında mescitler, koğuşlar, Dar'üs-saade Ağa'nın şehzadelerin eğitim yeri ve hamamın bulunduğu dairesi yer almaktadır. Karşı tarafta ise Haremin üst düzey yetkilileri olan sayman ve cücelerin yaşadığı yerler var.

Zülüflü Baltacılar Koğuşu

Topkapı Sarayı'ndaki Zülüflü Baltacılar teşkilatı ile ilgili ilk yapının Kanuni Sultan Süleyman döneminde yapılmıştır. Zülüflü Baltacılar hem haremin dış hizmetlerinde hem de Divan-ı Hümâyûn ve Enderûn'un farklı görevlerde hizmet verdiği için yer seçiminde bu hizmetler dikkate alınmıştır. Harem kapısına ve avluya bağlanan Divan-ı Hümâyûn yakınına inşa edilmiştir. Baltacılar Koğuşu, Sultan II. Murad (1421-1451) döneminde ordunun öncü birliği olarak kurulmuştur. Zülüflü Baltacılar başlarına taktıkları çok sivri, deve tüyü renginde başlıklarından ve iki yanından saç örgüsü şeklinde sarkan zülüflerinden dolayı bu isim verilmiştir.

Zülüflü Baltacılar, saray tarihinin farklı dönemlerinde farklı görevler üstlenmiştir. Harem de itfaiye görevini üstlenmek, hamam ve sobaların odun ihtiyacını karşılamak gibi haremin riyasetiyle ilgili görevlerinin yanı sıra Divan-ı Hümâyûn'u temizlemek, kült ve bayram törenlerinde padişah tahtını kurmak. Ayrıca sancak-ı şerif altında Kur'an okumak, saray mevlidlerinde hazırlanan gül suyu ve şerbetleri dağıtmak gibi harici görevler de üstlenmişlerdir. Saray da ki taş yapıların önemli bir kısmı Zülüflü Baltacıların yatacak ve dinlenme yerleridir. Zülüflü Baltacı Koğuşları geleneksel Türk evi boyutlarında, az ahşap kullanılarak tasarlanmıştır. Bu örneklerde olduğu gibi 16. yüzyılda avludaki koğuşlarda ve Harem'de de benzer mimari üslubun kullanıldığı varsayılabilir.